4. Congo sinds de onafhankelijkheid
Bang voor een Algerijns scenario (waar het tot een ware onafhankelijkheidsoorlog was gekomen) stelt België in 1959 onverwacht een snelle onafhankelijkheid in het vooruitzicht. In januari 1960 wordt in Brussel een rondetafelconferentie met de belangrijkste Congolese leiders georganiseerd. Daar wordt beslist dat het amper zes maanden later al zo ver is: op 30 juni zal Congo onafhankelijk worden. De Congolese muziekband African Jazz, die voor de gelegenheid is meegereisd, componeert terstond Indépendance Cha Cha. Het vrolijke liedje groeit uit tot een soort officieus Congolees volkslied.
De overhaaste onafhankelijkheid zal evenwel nog andere, veel minder aangename gevolgen hebben. Van in het begin van de Belgische kolonisatie werden de Congolezen immers op geen enkele manier voorbereid om zelf de zaken in handen te nemen. Zo waren politieke partijen, vakbonden en andere vormen van sociale organisatie strikt verboden. Bovendien werden Congolezen steevast opgeleid voor ondergeschikte, uitvoerende taken, maar niet om verantwoordelijke functies uit te oefenen. Op het moment dat het gigantische land onafhankelijk wordt, telt het welgeteld 16 universitair geschoolde Congolezen.
Wat volgt is een geschiedenis in drie delen: een eerste, bijzonder turbulente periode van vijf jaar (waarin secessieoorlogen, rebellieën, opstanden, en buitenlandse invasies elkaar in sneltempo afwisselen) wordt in 1965 afgebroken door de tweede staatsgreep van kolonel Mobutu, die zich als dictator gedurende 30 jaar met ijzeren hand (en met de steun van het Westen) weet te handhaven. Nadat Mobutu van de macht is verdreven, volgt een periode gekenmerkt door een uitzichtloze oorlog die vooral het oosten van het land in een gruwelijke wurggreep houdt.
De rode draad die door deze geschiedenis in drie delen loopt, is buitenlandse inmenging. Zowel bij het mislukken van de regering-Lumumba als bij de daarop volgende machtsgreep van Mobutu spelen ondermeer België (als ex-kolonisator, met nog steeds grote industriële belangen in Congo) en de Verenigde Staten (als een van de twee supermachten uit de Koude Oorlog) een doorslaggevende rol. Lumumba wil immers een ongebonden koers varen (en wordt door sommigen zelfs verdacht van communistische sympathieën), terwijl met Mobutu de Westerse belangen in Congo verzekerd lijken.
Wanneer Mobutu in ’65 aan de macht komt, zien velen (zowel binnen als buiten Congo) in hem een leider die de rust en orde doet terugkeren na vijf jaar van chaos. Vrij snel blijkt echter dat het de stabiliteit is van een schrikbewind, gepaard met een geraffineerde overheidspropaganda. Het ‘Mobutisme’ (de nieuwe staatsideologie waarin de opperste leider als een soort halfgod centraal staat) bereikt in 1971 haar hoogtepunt met de afkondiging van de ‘Zaïrisering’. Ondertussen vergaren Mobutu en zijn entourage een immens fortuin door systematisch de staatsinkomsten af te romen. Het land wordt straatarm, de bevolking lijdt honger maar durft niet protesteren tegen de almachtige dictator die elke vorm van oppositie genadeloos de kop in drukt. Ondanks dit alles duurt het tot begin jaren ’90 vooraleer de relaties tussen het Westen en Mobutu bekoelen. Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie is hij immers niet langer nodig als bondgenoot in de Koude Oorlog. Zijn dagen lijken stilaan geteld…
Nu Mobutu zijn internationale beschermheren kwijt is, ontstaat in Congo stilaan een vreedzame beweging voor democratisering, die in 1996 echter abrupt wordt afgebroken: in de nasleep van de Rwandese genocide vallen rebellen het land binnen. Onder leiding van Laurent-Désiré Kabila rukken ze vanuit het oosten op naar Kinshasa. Ze verdrijven er Mobutu van de macht, en Kabila roept zichzelf uit tot nieuwe president. Vrij snel blijkt echter dat de hoofdrol in deze rebellenbeweging wordt opgeëist door het regime van Paul Kagame in buurland Rwanda (en in mindere mate door de Ugandese regering). Wanneer Kabila zich in 1998 van zijn broodheren uit Rwanda en Uganda afkeert, komt het tot een nieuwe oorlog. In voortdurend wisselende allianties bekampen verschillende rebellengroeperingen en het Congolese regeringsleger elkaar. En hoewel de spiraal van geweld in Oost-Congo bijzonder onoverzichtelijk is, komt een constante steeds terug: ook hier lijkt de rol van het Rwandese regime in veel van de schijnbaar uit het niets opduikende rebellenbewegingen moeilijk te overschatten. De inzet van deze 'eerste Afrikaanse Wereldoorlog' (die tot op vandaag trouwens voortduurt) zijn de kostbare grondstofffen in de ondergrond van Oost-Congo, zoals goud, diamant en vooral coltan (een erts, nodig bij de productie van onder andere mobiele telefoons, laptops, tablets).
De inmenging vanuit het buitenland, en het geweld dat daar steevast mee gepaard gaat, kleurt met andere woorden niet enkel de koloniale, maar ook de post-koloniale periode in de geschiedenis van Congo. De immense bodemrijkdommen, die aan de grondslag hiervan liggen, lijken voor Congo eerder een vloek dan een zegen ...
Bronnen van de afbeeldingen:
- Lumumba in het parlement: CORNET, P. (red.), Deadlines. Oorlog, media en propaganda in de 20ste eeuw, Gent-Amsterdam, 2002.
- Belgen vluchten uit Congo: http://nl.wikipedia.org/wiki/Operatie_Rode_en_Zwarte_Draak, geraadpleegd op 29/04/2014.
- Tshombe en Majoor Crèvecoeur: http://advalorum.weebly.com/repercusies-katangese-secessie-op-de-belgo-congolese-relaties.html, geraadpleegd op 21/04/2014.
- Kaart 'Congo Crisis': http://www.historymatters365.com/the-secession-of-katanga-1960-65.html, geraadpleegd op 21/04/2014.
- Voorblad NRC Handelsblad: http://vorige.nrc.nl/nieuwsthema/afrika50/article2573300.ece/Historische_voorpaginas_over_ onafhankelijkheid_Congo, geraadpleegd op 22/04/2014.
- Mobutu en Boudewijn: http://portfolio.lesoir.be/v/monde/roi_congo/5422042_PhoDoc2_CONGOP401_jpg_0KZ2WVOU.JPG.html, geraadpleegd op 26/04/2014.
- Laurent-Désiré Kabila: http://www.provincenordkivu.org/assassinat-laurent-kabila.html, geraadpleegd op 02/05/2014.
- Vluchtelingen in Oost-Congo: http://worldwithouttorture.org/2013/11/01/the-need-for-better-treatment-of-refugees-fleeing-torture/aptopix-congo-fighting/, geraadpleegd op 03/05/2014.